MI MINTHANGTE’ THU

1. Mi thahat, mi tha gol, Pu Eng Seep’ thu:

            Phaitu khua, Pu Lang Let tapa Pu Eng Seep suah kum pen 1820 pawl hih tuak hi. Pu Eng Seep ta Let Neng, Let Neng ta khup Cin Thang, khup Cin Thang ta Seep Kap Thang ahi hi. Seep Kap Thang in 29.7.1996 ( thudot ni) ni-in zi nei nai lo a, 1973 kumin a suak hi.

            Pu Eng Seep tupa Pa Khup Cin Thang pen a pu mah sun laiin Phaitu khua-ah migol pen ahi hi. Pu Eng Seep pen gol mahmah ci uh hi. Tua hunin tehnate kithei nailo ahih manin a tun sana kigen theilo hi. A lutang pen leibelsuan cia pha ci uh a, a ngawng pen (a khep loh) pasal tukguk pha hi. A lutang leh a ngawng golzia tawh kituakin a tun sanna pen feet kua kim pha leh kilawm hi. Tonzang khuakhung Zopigam gal, Boltu gamah lokho-in, a lo hung zel hi. Vom tam mahmah a, vom a thah ciangin temta tawh dawt lup, teipi tawh sut lup ahih kei leh, guataak mahmah a langtuak hiam zumin, vom a kamkat laitak a kam sungah khumin kam kicihsak nawn lo dinga kingkalhsak cih bangin man se hi. Thau zang ngei lo hi. Khatvei vompi a mat leh a vompi in a khe pehsak a, a dam teh ama pawnsia gawp ahih manin a pawnsia kawmah namsia teeng zo hel ci hi. Vom a matsialin gol leh neu leh a gil khuah lohin a innah pumpuak ziauziau hi. A sih hun a kitheih nawn loh hangin, khangham khin mahin si hi.

           ( Hih Pu Eng Seep tangthu pen keimah T. Suan Khan Mang in phaitu a, a khangham pen Rev. Thang Khaw Cin (kum85 a pha) kiangah 29.7.96, Monday, zingsang nai 7.00 AM a ka dot ahi hi. Hong zakpih pen Pu Sing Cin Thang, B.A. Dip.Ed. ATEO, Tedim ahi hi.)

2.Mi tangzang Pu Pau Kam’ thu:

           Tanglai-in Zomi ih pu ih pate sung panin, a lamdang mi thahat tuamtuam a piang thei zel hi. Tua bang mi thahatte’ sung panin thatang, pumpi tangzang a, tai a hat, tangthu-a kigen mi khat in Pau Kam ahi hi.

            Pau Kam pen Pu Khan Thuam tapa thumna hi a, Tedim khua ukpi Pu Kam Hau nau ahi hi. Ama hun lai-in gal leh sa mat kidem hun, mihing takpi kithah kimat hun lai ahih mah bangin, Pau Kam pen galvai saivai-ah a muan a suan khat uh ahi hi. Pau kam a hatna thu a thei a mute tungtawnin tuni dongin nupi papite in a mangngilh thei loh uh gen bel-in a neih khat uh ahi hi. Pau Kam hatzia a genna uhah amah pen tai lamsangah tangzangin hat a, manlang mahmah hi. Deih taka a tai ngial ciangin, a nunga a lum puak leng ding deng hi. Buisai a sikkhak nangawn pilh lo khuak lo hi. Sial-ek hing a sik khakte zong dep lo hi, kici hi.

             Pau Kam in a tenna Mualbeem khua panin a khua gal Vangteh khuate lokuan vai ciah a khuamual uh a tung, a ngal muh pen a khua uh a tun ma-in Mualbem panin delh leng phakngap ing, ci hi. A lawmte in um lo ahih manin khaam uh hi. Pau Kam zong Mualbeem panin Zangzawlah, tua pan a khawtaw lui-ah tawn suk in, tua pan to kah leuleu in, tai cih takin a tai leh Vangteh lokuan tawknga lo-a a paipaite, a khua uh a tun ma-in pha takpi hi, ci hi.

             Tanglai Zomite sung panin Pau Kam pen pumpi tangzangin manlang a, tai a hat mahmah mi lamdang khat ahih manin, tulai leitung minam tuamtuamte sung panin tai hat pen a kicite in zong Pau Kam’ hatna zah ban zo tuan dingin ka um kei hi.

3. Mi thahat mahmah Pu Tawk Thang Tangthu:

              Pu Tawk thang, Pu thang Sut leh Pi Hial Vungte tapa hi a, 1860 in Tungtuang khua-ah suak hi. A zi Pi Ot Ning hi a, tapa nei lo uh hi. Pu Tawk Thang 1901 kumin si hi.

              Ama hatnate: Ukpipa Hau Cin Khup in tuangdung pek pua dingin cial hi. “Zawl aw, na tuangdung lah hong puakpih mah ning in, nang zong anneek khat akpi khat ta tawh hong mehsak in,” ci hi. Tua ciangin kuan uh hi:

1. Tonzang ukpi gam sunga pasal hatte in mualdungah lampi sat tawmin, miksi sazawnin zawng uh hi. khatvei lui sung khatah khahsuahin tolhsak kha uh a, thukpi tak tum hi. A dawhdawh uh hangin mipi in dokkhia zolo uh hi. Tua ciangin Tawk Thang in, “Liangdap khat hong pia dih vua,” ci-in a mongah liangdap dapin puakhia a, a khukdinna kuak pen sai khephah cia tawh kibang hi, ci uh hi.

2. Tungtuang-a Pu Awn Khaw Paute innka laizanga songka ka kua a pha pen Gamlai gama kisui ahi hi. A sui pasal hatte in zawng uh a, Tuithu ngahmunah gal kahpih uh hi. Tonzang lam gal, singkung lakah a puakzia ding uh thei lo uh a, Tuithu gal Vialcian lamah nusia uh hi. Tua thu Tawk Thang in a theih ciangin amah guakin zankuanin sing lakah a tung lamin tawi zeuzeu-in Tungtuang khuanawlah nga hi. Khua sung pasalte in a muh uh ciangin lamdang sa uh a, a kan uh ciangin Tawk Thang puak ahi lam phawk uh hi.

3. Ukpipa Hau Cin Khup sial sawnnga tawh a ton lai-in a ngeina bangin pansik (ton kipatna) ni-in song suite kivak hi. Zingsang khuavak ciangin tangvalte in sialte mawlpih dingin sialkongah khau-in khih uh hi. Tawk Thang in mipi muhna-ah sialte pen a ki-ah manin a ngawngah hekin a mitte a khelkhiat ziauziau pen lamdang leh muhnopsa-in, mipite awng ziahziah hi.

4. A khuapihte Lam Suan leh a lawmte thum in zunun ni khatin vuak sawm hi. Zunun khekleh ni-in zu khamte in phinin kilai uh a, Tawk Thang in huan sakah khat, phung tungah nih, inn nuai-ah khat lawn mengmengin zo ziau hi.

5. Phaitu khua-a a zawlpa in a innka zawl a sauna feet 24 tang 4 tang 2 sah mal 4 a veka na puak zawh leh tang in, ci hi. Tawk Thang in lomhenin pua-a tang pah hi.

6. Tungtuang hausa upate in zu le sa a nek ni khatin to-in kilai uh hi. Tawk Thang in zo hi. Tua ciangin hausapa Phut Vum in, “Tawk Thang pen sing le suang zong bang kei; sik tawh kibang,” ci hi.

7. Poding kici lopa bawhhak mahmah nam khat pen Tawk Thang in a tawbo tawh tepin bot zo hi. Tua hangin Tonzang khua kimte in tu dongin Poding pen “Tawk Thang’ nel bawh kiak” ci uh hi. A taw ip a, tangvalte in phen a sawm uh hang phen zolo uh hi.

8. Guapum nal tunga kah kidemna-ah kuamah dang a kah zo omlo hi. Tawk Thang baih takin kah zo hi. “Pu Tawk Thang, nang bangci kah na hia ?” ci-a a kidot ciangin, “Guapum a kitam lo deuhin mekin kah leng haksa lo pi,” ci hi.

9. Mizogamah a sanggamte Tawng Vial leh Thawn Pau tawh zin uh hi. Zawlbuk-ah tangvalte in phinphin uh a, kilai uh hi. Tawk Thang in a khup a thalin a lomlomin a lot khit ciangin amau laka a hat pen leilak a denna leh a siakmit kitam hi.

10. A sungte in a lo uhah ann siimsak uh hi. A ciah ciangin vaimim bawk sawmgiat puak khatin pua hi. Mai pum 100 zong pua zo hi.

11. Tungtuang khua tangvalte in sial gawh ding a mawlpih uh leh khahsuah uh hi. Tawk Thang a kisil kim lai ko uh a, Tawk Thang in a khut lang khatin a kal humin a khut langkhatin sialmei-ah manin khawlsak hi.

12. Tawk Thang a sih ciangin a guh a et uh leh bing hi, ci uh hi. A suan a khakte Suangsang khua-ah om uh hi. A pu mah bangin midang sangin hatzaw uh a, ahi hangin Tawk Thang zah a hat omlo hi.


______________________________________________________
*(SOURCE: TEDIM BEHS NO 1 GOLDEN JUBILEE MAGAZINE 1998)

4. Nupi melhoih Pi Tel Ciin Tuikawi li a gun dawn te’n man

            Nidang lai-inah nungak mel hoih mahmah khat om a, a min Teel Ciin kici hi. Amau Tonzang-a teeng hi a, Manlunte thupi laitak hi a, Pu Kam Hau’ min than hun lai hi dingin ki-um hi.

            Tangval tampi in ngai a, Tualmu khua tangval khat tawh kitengin ta khat nei hi. Tua hun lai takin Tonzang pana a pate vaimim hau uh a, vaimim ai nuamin samsak uh hi. Mantuangte in vaimim aih ding thupisak uh a, a dang Tedim mite in tang aih ding thupisak zaw uh hi.

            Tua banga a sapsak uh ciangin Teel Ciin in “Kei gundungah ka pai ciangin ka ci nuam kei thei in, hong pai zo dah ning” ci hi. A nute in a hawh ding deih lua uh ahi manin, “Na nu cina, gim mahmah hi.” ci-in a zaksak ciangin thupi, thukin sa ahih manin kithawi biangbuangin a mai beelmang zut man lo-in pai hi. A nupa un pai uh a, Tuikawi tuili gei a tun uh ciangin Teel Ciin in, “Ka ek va tha pak ning, ih nau na tawi in,” ci-in lampamah pialin tung kik nawnlo hi.

             A tun kik theih loh ciangin a pasal in singdawn pan samsam hi. A naungek lah nawi duhin kapkap a, a pasal in lungkham lua-in la phuak hi. Tawi cil vonmin-in kong ham zaw diam, Lailun mahin ngaih neem kong ci diam, ci-in sasa hi. A tun theih loh ciangin a nau tawi-in Tonzangah pai suak a, khuamial khitin tung hi. A tun ciangin a nu a pate in, “Ih ta hong tun lohin sa hawm kei ni.” ci-in na ngak uh hi. A thu teng a ngen ciangin Teel Ciin nu in la khat phuak a;“I sau nenah ningzu aisa buan bang ,Von Ciin, zamzo ong tun ma’n kihawm mawh,” na ci hi.

             A pawi ven ciangin a pasal lah a sungh ten a teencip ding hi theilo ahih manin a khua, Tualmu-ah ciah kik hi. A nau lah nawi duhin kapkap a, zanin zong ihmu lo-in nau khiim in, pialkhang khawngah kilehpihpih hi.

A nau a ihmut ciangin tawmveivei luppih a, khatvei a ihmut sungin a mangin Teel Ciin kihil hi. “Ih nau ann ding akgil-ah koih ing, khua a vak ciangin na en in,” ci hi. Khua a vak ciangin akgil a et leh um sungah zuha thunsa -in na om a, la-in nau a pia hi. Tua bangin a mi kimu lo-in kihil zelzel hi.

             Ni khat ni ciangin a singcih ding bei a, a nau pen a innpi uhah kha-in sing pua dingin kuan hi. A tun ciangin lawhta sungah ann suksa-in na om hi. A vengte’ kiangah “Kua in annnek hong bawlsak na hi uh hiam?” ci-a a dot ciangin a vengte in, “Ko bawl peuhmah kei ung. Ka va et uh ciangin ak-kang khat sum phungah a vakvak mu bek ung,” ci uh hi. Tua bangin tam veipi om hi.

Ni khat ni ciangin, amah zong lokuan kineihin a inn sunga lupna tungah lumin a inn khak hi. Nidanga a pai ngei banga Teel Ciin a va pai leh a pasal in mu hi. Lawhta tawh ann la dingin a pai teh a pasal in thakhatin bawhin man a, a thu teng kikum uh hi. Tua pan kipanin ciahsak nawnlo hi. Ama ngenna-ah, “Tuikawi li-a dawite hi a, nuam mahmah hi,” ci hi.

A sawt vei ciangin a sing cih ding uh bei a, vaikuan lohin phamawh hi. Nusia leh lah mang kikin a tun nawn loh ding lau ahih manin tawl kha tnu sia ngamlo hi.

            Tualmute khua ngei, Kawlmual kici, khuaikeen gei a suak suk, Muallui kici om hi. Ama’n la khat sa a;
(a) Ka khua ngai inge, Ka Mutual khua ngai ing kalam ngai inge, Ka mual lam ngai ing;
(b) Muallui tui siang ka dawn loh ding aw, Khawmual lam hei tot loh ding aw, ci-in sasa hi.

A sing cih ding uh om nawn lo a, a pasal in a zi’ kiangah, “Na paikhia peuhmah kei in, sing va pua pak ni’ng,” ci-in vai khaka sing pua dingin a kuan hi. Tua kalin na mang kikin a thu a la lah kiza nawn lo, lah kimu nawn lo, a guhsia beek zong kimu ngei nawnlo suak hi.

1941 hun pawlin Pu Vial Khaw Tuan in mang mu thei hi. Ama genna ah; “Teel Ciin pen dawi ten zi-in nei a, ta zong nei hi,” ci hi. Tua pa in mi cidam a vakvak kim lai, “Na kim-en dih aw ka lung nuam kei ,” a cih leh ka lawmte in thah hong sawm hi cih a thei khol ahi hi. Ahi hangin nang si ni teh,cilo hi.

            Tua pa genna-ah “Lungsan gunlai sak to-ah ka pai ciangin nupi hoih mahmah khat in, “Vial Khaw Tuan aw, ciah mengmeng in, na ciah pak kei leh kei na bang ding hi,” ci-in hong mu peuh leh hong sawl pahpah,” ci-in gen hi. Tua hun lai-a mite in Teel Ciin a kici hoh ahi tam, ci-in ummawh uh hi.

_____________________________________________________
( TEDIM BEHS NO 1 GOLDEN JUBILEE MAGAZINE 1998 sung pan a kila hi.)
Next
Newer Post
Previous
This is the last post.
 
Top